TS. Đỗ Thị Minh Thìn
1. Đại cương.
1.1. Giải phẫu tuyến thượng thận:
1.2. Sinh lý tuyến thượng thận:
+ Sinh lý vỏ thượng thận:
- Aldosterol (corticoid khoáng): tác dụng trên
sự bài tiết
ở người, bình thường aldosterol sẽ làm tăng đào thải ion K+ và H+, ion Na+ trong nước tiểu được tái hấp thu ở ống
lượn xa và đào thải H+,
K+ ra ngoài.
Trong cường chức năng thượng thận, thượng thận sẽ tăng tiết nhiều aldosterol,
K+ sẽ bị tăng đào thải ra ngoài, tăng tái hấp thu ion Na+ dẫn đến tăng ion Na+, giảm ion K+ máu.
Ngược lại, khi có suy tuyến thượng
thận thì aldosterol sẽ tiết ít hơn,
ion Na+ không
được tái hấp thu ở ống thận,
K+ và H+ không
được đào thải ra ngoài nên dẫn đến tăng K+ máu.
- Cortisol: tham gia vào quá trình
chuyển hoá protit,
glucid và lipit, làm tăng tân tạo
glucoza từ protit và lipit, tăng tích lũy glucogen
trong gan, có tác dụng chống viêm, chống
dị ứng, giảm tính thấm thành mạch, điều hoà huyết áp, làm tăng đường
huyết.
- Androgen:
. Đối với nam giới: androgen trong vai trò thứ yếu trong phát triển sinh dục.
. ở nữ: ostrogen có tác dụng đến sự phát triển giới tính và dậy thì.
. Androgen có tác dụng làm tăng tổng hợp protein và nhiều các chuyển hoá khác.
+
Sinh lý tủy thượng thận:
là tác dụng của 2 chất
cơ bản do nó tiết ra:
- Adrenalin: có tác dụng làm tăng co bóp tim làm cho nhịp tim nhanh, tăng huyết áp,
giãn cơ phế quản, làm tăng nhu động ruột, làm co tử cung, giãn
đồng tử, co cơ mi mắt, dãn mạch
vành...
-
Noradrenalin: có tác dụng co mạch gây tăng huyết áp là chính.
Suy thượng thận
cấp
Suy thượng thận cấp là một cấp cứu nội khoa, bệnh có
tính chất diễn biến cấp tính do vỏ thượng thận giảm sản xuất hormon một cách đột ngột (chủ yếu là cortisol)
gây nên các biến
loạn về lâm sàng có thể gây trụy mạch
và tử vong.
1. Nguyên nhân.
+ Đang điều trị cortisol liều cao, tự ngừng
đột ngột.
+ Sau stress
như: chấn thương, phẫu thuật hoặc nhiễm khuẩn.
+ Sau phẫu thuật cắt một hoặc cả hai tuyến thượng
thận.
+ Chấn thương
làm xuất huyết tuyến thượng thận.
+ Nhiễm
khuẩn huyết.
+ Suy chức năng tuyến yên cấp do hoại tử tuyến yên (hội chứng Sheehan).
+ Chụp động mạch thận có cản quang
có thể gây biến chứng tắc mạch hoặc xuất huyết
thượng thận.
Điều trị bằng thuốc chống đông kéo dài, liều cao không kiểm soát chức năng đông
máu gây biến chứng chảy máu.
2. Sinh lý bệnh.
ở người bình thường thượng thận tiết 20-30mg cortisol đủ để cung cấp cho nhu cầu cơ thể.
Nếu vì một trong các nguyên
nhân nào đó thượng
thận không tiết đủ cortisol
sẽ gây các rối loạn lâm sàng như:
+ Giảm trương lực thành mạch, giảm đáp
ứng của tim đối với cathecolamin, giảm khả năng
giữ ion Na+ ở ống thận dẫn đến giảm huyết áp.
+ Giảm tăng sinh glucose dễ gây hạ đường máu, tăng bạch
cầu ái toan, tăng sản xuất tế
bào lympho.
+ Có thể gây tăng kali huyết, nhiễm toan chuyển hoá.
3. Triệu
chứng.
3.1. Lâm sàng:
+ Người mệt lả, suy sụp, nhức đầu, buồn nôn, nôn, đau bụng dữ dội, đi lỏng, sốt rất cao,
có thể sốt là do rối loạn trung khu điều hoà thận nhiệt,
(sốt không do nhiễm khuẩn).
+ ý thức lú lẫn, mê sảng, vật vã, có thể co giật và dẫn đến hôn mê.
+ Mạch
nhanh, nhỏ khó bắt, tiếng tim mờ, huyết áp tụt, có thể trụy mạch, sốc.
+ Khó
thở
do suy tim cấp, da tím tái, niêm mạc nhợt nhạt, xuất huyết dưới da.
+ Chảy máu chân răng, xuất huyết kết mạc, có thể xuất huyết tiêu hoá.
3.2. Cận lâm sàng:
+ Công thức máu: bạch cầu thường tăng, công thức bạch cầu chuyển trái, bạch cầu ái toan
(E) tăng rất có giá trị chẩn đoán.
+ Ure máu có thể tăng.
+ Na+ máu giảm, K+ máu tăng.
+ Đường huyết giảm.
+ Định lượng
cortisol trong máu và nước tiểu
giảm (bình thường
30-300mmol/24h).
+ Điện tim: sóng T cao, QT kéo dài. Đó là biểu hiện của tăng kali máu.
4. Điều trị:
+ Bồi phụ đủ nước và điện giải bằng
truyền dịch (thanh huyết mặn, thanh huyết ngọt) truyền nhanh (bổ sung dịch
theo áp lực tĩnh mạch trung tâm).
+Truyền huyết thanh ngọt để làm tăng đường
huyết.
+ Hydrocortison succinat
100 mg tiêm tĩnh mạch
trong giờ đầu, sau đó cho tiếp hydrocortison 100 mg vào thanh huyết ngọt 5%. Tổng liều trong ngày có thể cho 600-1000 mg.
+ Nếu bệnh nhân
thoát
được choáng, những ngày tiếp theo có thể giảm liều hoặc điều
trị bằng desoxycorticosteron acetat 2,5
- 5 mg tiêm bắp thịt.
+ Điều trị suy tim:
ouabain, digoxin.
+ Nếu đường huyết bình thường thì có thể cho truyền insulin nhanh để làm giảm bớt K+ và
kích thích cho
bệnh nhân ăn.
+ Nếu huyết áp không lên được thì cần cho các thuốc nâng huyết áp như: heptamin,
aramin, dopamin...
|